Poehee
Onlangs viel in een gesprek de naam van dominee Dee wat me in eerste instantie niets zei. Mijn gesprekspartner herinnerde zich dat deze predikant in de gereformeerde kerk vrijgemaakt, waar ik destijds lid van was, een aantal keren als gastpredikant is voorgegaan. Het bijzondere was dat hij een nieuwigheid in de Zwijndrechtse gebruiken bracht door zichtbaar een gebedshouding aan te nemen alvorens de kansel te beklimmen. Die informatie en de twee artikelen uit Trouw die Google mij prominent als zoekresultaat op de naam Dee presenteerde, wekte mijn slapende bewustzijn over deze predikant. Ik zou hem niet herkennen als ik hem in de supermarkt tegenkwam, maar dat is minder belangrijk.
De hervormde predikant J.J.C. Dee promoveerde in 1990 aan de Theologische Universiteit van de GKV in Kampen met de dissertatie K. Schilder, zijn leven en werk. Deel I (1890-1934). Een van de bezwaren op zijn boek was dat het zo weinig kritiek op Schilder bevatte.
Het artikel in Trouw van 1995 gaat over zijn toetreding tot de vrijgemaakte kerk en het artikel van augustus 1998 over zijn terugkeer naar de Hervormde kerk. Ik kan me niet herinneren destijds meegekregen te hebben dat hij deze bewegingen heeft gemaakt. Maar nu, bij het lezen van met name het laatste artikel, waarin hij een beeld schetst van het GKV systeem, werd ik diep geraakt.
Ze zijn er bang voor God, voor de kerk en voor elkaar. Het is een leven in angst. Dat wil ik van m’n levensdagen niet meer.”
Dr. J.J.C. Dee in Trouw 28-8-1998
Hij zegt daar ook: “Ik heb me door mijn studie van Schilder zo met dat afscheidings- en doleantiedenken geïdentificeerd, dat ik niet gezien heb hoe eenduidig ze denken over de belijdenis en de bijbel. Ze weten precies wat de bijbel over de kerk zegt. Zo ontstaat er een kerk die berust op gelijkgezindheid en ijzeren discipline. Het is een soort leger, waar iedereen in het gelid marcheert. Uit de pas lopen kan niet.”
[…] je voegt je – al dan niet vermalen – in het gelid, óf je voegt je niet en dan kom je als verharde zondaar buiten de gemeenschap te staan. In beide gevallen heeft de kerk gelijk.
Dr. J.J.C. Dee in Trouw 28-8-1998
Of ds Dee geen karikatuur schetst van het vrijgemaakte kerkgenootschap dat zich, zij het schoorvoetend, juist losmaakt van zijn rigide verleden? Hij reageert daar in 1998 als volgt op:
“Vergis je niet, de vrijgemaakten vormen nog steeds een een zeer gesloten gemeenschap die door stringente regels bij elkaar wordt gehouden. Natuurlijk zijn er wel gemeentes waar het anders toegaat, maar die voeren echt niet de boventoon. Spakenburg-Noord is eerder maatgevend voor de vrijgemaakte kerken dan Amsterdam-Centrum. Als je op zondagavond televisie kijkt, kun je in Spakenburg niet in de kerkenraad komen. Zelf heb ik ook wel eens ouderlingenbezoek gehad omdat ik op zondag tv keek.”
Het raakte me diep om dit te lezen. Twee gebeurtenissen uit 1995 en 1998. Je zou je af kunnen vragen of ik geen oude koeien uit de sloot aan het halen ben? Dat antwoord is “ja”, als je het liever niet wilt horen. Overigens brak mijn weerstand tegen het geloof en de kerk pas in de loop van het eerste decennium van de 21e eeuw mij op.
Het lezen van de twee toegevoegde artikelen helpt mij anno 2022 om het gevoel dat ik in 2009 uit gemakzucht het geloof en de kerk achter me heb gelaten geen ruimte te geven. Het voelt zelfs vandaag nog als een bevrijding dat dit op die manier ook gezien en benoemd werd. En dat nog wel door een dominee.
Poehee.